URL ünvan nədir?

• URL ünvanın strukturu
• Protokol (Scheme)
• Authority
• Resursun yerləşdiyi qovluğu göstərən yol
• Parametrlər
• Marker (göstərici)

URL ünvan Ümumdünya hörümçək torunun (ing. World Wide Web, qısaca: WWW və ya veb) əsas anlayışlarından biridir. 

URL (ing. Uniform Resource Locator - universal resurs göstəricisi) - internetdə resursun unikal ünvanıdır. URL ünvan bizə internetdə vebsayt, şəkil, faylları tapmaqda kömək edir.

URL ünvanının strukturu

Aşağıda bir neçə URL ünvan nümunəsi göstərilib:

https://vebkurs.info/
https://vebkurs.info/courses
https://vebkurs.info/blog?heading=&category_id=allCategories&publishedYear=2021

Yuxarıdakı URL ünvanlarından hər hansı birini brauzerin ünvan sətrinə yazıb Enter düyməsinə sıxdıqda, həmin veb səhifə (resurs) açılır:

URL ünvan müxtəlif hissələrdən ibarətdir, onların bəzilərinin yazılması mütləqdir, digərləri isə vacib deyil. Ən vacib hissələr aşağıdakı URL ünvanda göstərilib:

Protokol (Scheme)

URL ünvanının birinci hissəsi olan protokol server və kliyent (brauzer) arasında düzgün məlumat mübadiləsi üçün lazımdır. Adətən veb saytlar üçün HTTPS (təhlükəsiz versiya) və ya HTTP protokollarından istifadə edilir.

Müasir brauzerlər HTTPS və ya HTTP protokollarını başlanğıc ayar olaraq dəstəkləyirlər, buna görə brauzerin ünvan sətrində URL ünvanını yazarkən protokolu göstərmək vacib deyil, brauzer özü onu avtomatik yerləşdirir.

Brauzerlər, həmçinin digər protokolları (məsələn, mailto:, ftp, file, data) dəstəkləyirlər. mailto: protokolu poçt kliyentinin açılması, ftp protokolu isə faylların ötürülməsi üçün istifadə edilir.

Authority

URL ünvanda :// simvollar şablonundan sonra authority adlanan hissə gəlir. Strukturu aşağıdakı kimidir:

authority = [ userinfo "@" ] host [ ":" port ]

Authority adlanan hissə domen adından (məsələn, www.vebkurs.info) və ondan qoşa nöqtə ilə ayrılan port nömrəsindən (80) ibarətdir:

• Hər bir saytın IP ünvanı (məsələn, 95.213.159.118) var. Lakin bu rəqəmlər yığınını yadda saxlamaq çətindir. Buna görə də domen adları sistemi – DNS (Domain Name System) yaradılıb və bu sistem IP ünvanların əvəzinə istifadəçi üçün daha anlamlı olan adlardan (məsələn, www.vebkurs.info) istifadəyə imkan verir. Belə ki, istifadəçi brauzerin ünvan sətrində saytın adını yazdıqda DNS serverlər avtomatik olaraq onu IP ünvana çevirirlər.

  Beləliklə, domen adı brauzerə DNS texnologiyasının köməyilə resursun yerləşdiyi veb serveri tapmaqda kömək edir.

• Port veb serverdə yerləşən resursa müraciət üçün texniki "qapı" rolunu oynayır. HTTP protokolu üçün 80, HTTPS üçün isə 443 nömrəli portlardan istifadə edilir. Bu portlar standart olduğundan URL ünvanda yazılmırlar. Məsələn, brauzerin ünvan sətrində https://vebkurs.info:443/courses/php-beginner yazsanız, avtomatik olaraq https://vebkurs.info/courses/php-beginner kimi olacaq.

Əgər resursun işləməsi üçün başqa port nömrəsi lazımdırsa, o, mütləq yazılmalıdır.

Bundan başqa, authority adlanan hissə istifadəçi haqqında informasiyadan ibarət ola bilər:

http://admin:123@www.example.com/login

admin - loqin, 123 - şifrə, @ - ayırıcı, www.example.com isə domen adıdır. Sistemə avtomatik giriş baş verəcək, çünki brauzer bütün lazımi məlumatları bağlantıdan əldə edəcəkdir.

Resursun yerləşdiyi qovluğu göstərən yol

Yuxarıdakı şəkildə /path/to/myfile.html - bu, resursun veb serverdəki ünvanıdır. İnternetin yaranmasının ilk illərində resursun ünvanı veb serverdə faylın həmin qovluqda yerləşməsindən xəbər verirdi. Hazırda resursun ünvanı veb serverlər tərəfindən idarə olunur. Məsələn, vebkurs.info saytında blog qovluğu əslində yoxdur, ancaq https://vebkurs.info/blog URL ünvanı əlçatandır.

Parametrlər

?key1=value1&key2=value2 - brauzer bu əlavə parametrləri veb serverə göndərir. Bu parametrlər & simvolu ilə bir-birindən ayrılan key/value (parametr/qiymət) siyahısıdır. Veb server resursu kliyentin qurğusuna göndərməzdən öncə əlavə əmrlər icra etmək üçün bu parametrlərdən istifadə edə bilər. Məsələn, https://vebkurs.info/blog ünvanında məqalələr dərc edilir. Filtrdən dərc ilinin parametrini 2021 seçib Axtar düyməsinə sıxdıqda brauzer serverə ?heading=&category_id=allCategories&publishedYear=2021 parametrlərini göndərir və veb server yalnız 2021-ci ildə dərc edilmiş məqalələri brauzerə geri qaytarır.

Marker (göstərici)

#SomewhereInTheDocument - bu, sənədin digər hissəsinə (məsələn, məqalənin başlıqlarına) sürətli keçid etməyə imkan verən markerdir. Marker sanki əlfəcini xatırladır və brauzerə həmin əlfəcində yerləşmiş kontenti göstərmək üçün təlimat verir. Məsələn, brauzer HTML sənədində markerin təyin edildiyi nöqtəyə doğru sürüşür (yerini dəyişir). Qeyd etmək lazımdır ki, # simvolundan sonrakı hissə (fraqment identifikatoru) heç vaxt sorğu ilə birgə serverə ötürülmür.